W dzisiejszych czasach coraz więcej osób spostrzega siebie samych jako osoby szalenie roztargnione i ogarnięte wewnętrznym niepokojem. Wiele z nich szukając pomocy, dla siebie lub dla swoich dzieci dowiaduje się, że ma ADHD i nagle potrafią połączyć fakty i zrozumieć, co było powodem ich cierpienia. Dowiadują się, że objawy ADHD nie znikają wraz z wejściem w dorosłość, a nie zdiagnozowane zaburzenie bardzo utrudnia codzienne funkcjonowanie i może przyczyniać się do rozwoju innych chorób.
Czym jest ADHD?
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi (ang. attention deficit and hyperactivity disorder, ADHD) nazywany także zespołem hiperkinetycznym, to zaburzenie neurorozwojowe dotykające około 7% dzieci i osób dorosłych. Według systemu klasyfikacji chorób ICD-11 kategoria ta odnosi się do głównych trudności dominujących w obrazie klinicznym zaburzenia, takich jak: deficyt uwagi, ruchliwość i impulsywność. Czasami terminy ADHD i ADD ( ang. attention deficit disorder) były używane naprzemiennie, ale terminologia ta jest już nieaktualna.
Typy ADHD
Ogólnie można powiedzieć, że u osób z ADHD występuje charakterystyczna triada objawów, na którą składają się problemy: z utrzymaniem koncentracji uwagi, z kontrolą impulsywności oraz z nadmierną ruchliwością.
Osoby z ADHD z dominującym deficytem uwagi bardzo często mają duże trudności z rozpoczynaniem działania i/lub zmobilizowaniem się do pracy. Łatwo się rozpraszają, są zapominalskie i słabo zorganizowane. Mają problem z odczuwaniem upływu czasu. Nie potrafią regulować własnych emocji. W przypadku tego podtypu ADHD nie zmagają się z nadaktywnością czy impulsywnością, a część z nich bywa niewystarczająco pobudzona.
Osoby z ADHD z przewagą nadpobudliwości psychoruchowej/impulsywności zmagają się przede wszystkim z nadaktywnością i trudnościami z koncentracją uwagi, ale ich podstawowym problemem jest nadmierne pobudzenie i niemożność wyhamowania. Osoby te mają dużą trudność z siedzeniem bez ruchu, staniem w kolejce, czekaniem w poczekalniach. Trudno im powstrzymać się od impulsywnego mówienia, czy działania. Potrzebują ciągłego zajęcia, są ruchliwe, odczuwają permanentny niepokój. Są impulsywne, przez co doświadczają wielu negatywnych konsekwencji swoich nieprzemyślanych decyzji, zachowań czy spontanicznych komentarzy.
Osoby z mieszanym typem ADHD zmagają się zarówno z nadaktywnością, impulsywnością, jak i doświadczają deficytów uwagi. Są to często osoby bardzo gadatliwe, mają skłonność do przerywania innym w rozmowie, podejmują decyzje pod wpływem impulsów i są nadaktywne umysłowo i fizycznie.
Przyczyny i symptomy ADHD
Podobnie jak w przypadku wielu problemów zdrowotnych, nie poznano dotąd jednoznacznie przyczyn zaburzenia, jednak udział w jego rozwoju mają zarówno komponenty genetyczne, jak i środowiskowe. Symptomy ADHD utrudniają osobom dotkniętym tym zaburzeniem funkcjonowanie w środowisku, wpływają na trudności w codziennym życiu i znacząco pogarszają jego jakość, prowadząc często do odczuwania cierpienia.
Czy dieta kobiet w ciąży może mieć wpływ na rozwój u dziecka ADHD?
ADHD jest zaburzeniem neurorozwojowym, co sugeruje, że wpływ na jego pojawienie się mają, czynniki kształtujące układ nerwowy. Mózg człowieka kształtuje się jeszcze w okresie rozwoju płodowego, a jego reorganizacja zachodzi przez całe życie, jednak najkrytyczniejszym momentem dla tego procesu wydaje się, być trzeci trymestr ciąży. Czynniki żywieniowe już w okresie ciąży mogą wpływać na większą podatność na rozwój zaburzenia, jednak dane dotyczące związku pomiędzy sposobem żywienia matki a ryzykiem pojawienia się ADHD nie są jednoznaczne. Istnieją badania, mówiące o tym, że spożywanie owoców i warzyw, ryb oraz wysoka zawartość w pożywieniu wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (np. olej lniany, tłuste ryby morskie) i składników takich jak magnez (np. orzechy, kakao, gorzka czekolada), cynk (np.jaja, pestki dyni) i fitozwiązków (np. brokuły, kapusta, jarmuż, zioła) wiążą się z mniejszym prawdopodobieństwem diagnozy ADHD.
Do składników diety, które powiązano z wystąpieniem zespołu hiperkinetycznego, zaliczono czerwone i przetworzone mięso, rafinowane ziarna zbóż (np. produkty z większości białych mąk pozbawionych błonnika: makarony, pieczywo), tłuszcze utwardzone (np. olej palmowy), żywność typu fast food, sztuczne barwniki i cukier, a także niedobory witaminy D.
Czy dieta może wspomagać funkcjonowanie osób z ADHD?
W świetle badań dieta może być jedną z możliwych metod wspomagających leczenie osób z ADHD. Istnieją badania, które wykazują, że sposób żywienia osób z ADHD często odbiega od racjonalnego wzorca żywieniowego. Osoby z ADHD w mniejszym stopniu w porównaniu z osobami neurotypowymi przestrzegają ogólnych zasad zdrowego żywienia, a ich dieta mniej przypomina model diety śródziemnomorskiej, która to uznawana jest za jeden z najzdrowszych sposobów żywienia. Wpływ na to mają często problemy z koncentracją uwagi i organizacja dnia, które to przekładają się na planowanie codziennego jadłospisu i powodują chaos w kuchni [36].
Co może pomóc w planowaniu posiłków?
Jednym ze sposobów wprowadzenia zdrowszego żywienia mogą być konkretne i proste wytyczne od dietetyka, które pomogą planować zakupy i przygotowywać posiłki. Ważne jest szczegółowe opracowanie listy niezbędnych, zdrowych produktów i stworzenie kilku przykładowych rozpisek poszczególnych dań z wykorzystaniem artykułów z listy. Jest to bardzo ważne, ponieważ problemy z czynnościami dnia codziennego mogą utrudnić osobom z ADHD dokonywanie niezbędnych zakupów. Lista zakupów zdrowych produktów, które dana osoba lubi, może pomóc zapobiegać pochopnemu i impulsywnemu kupowaniu artykułów niepotrzebnych czy niewskazanych.
Posumowanie
Niestety liczba danych oceniających znaczenie diety w zespole hiperkinetycznym nadal jest niewielka. Jednakże można zauważyć, że sposób żywienia jest czynnikiem mogącym wpływać na ryzyko pojawienia się ADHD oraz na sposób nasilenia objawów. Planując jadłospis, na pewno warto wyłączyć z diety cukier rafinowany oraz produkty zawierające sztuczne dodatki. Skutecznymi składnikami diety, które mają potencjał terapeutyczny są produkty bogate w NNKT omega – 3, probiotyki, witamina D3, żelazo oraz cynk. W niektórych przypadkach po konsultacji z lekarzem warto pomyśleć o suplementacji tych składników, szczególnie że większość naszej populacji boryka się z niedoborem witaminy D3 i kwasów omega -3.
Bibliografia
- M. Franke, S. Solden: Emocjonalne wparcie dla kobiet z ADHD, 2023, Feeria
- S. Bernau: ADHD u dorosłych, 2023, Mando
- Pinto S. et al. Eating patterns and dietary interventions in ADHD: A Narrative Review. Nutrients, 2022,
- DiPiero M. et al. Applications of advanced diffusion MRI in early brain develop-ment: a comprehensive review, Brain Structure and Function, 2022
- Shareghfarid E. et al. Empirically derived dietary patterns and food groups intake in relation with attention deficit/hyperactivity disorder (ADHD): a systematic review and meta-analysis. Clinical Nutrition ESPEN, 2020
- Khoshbakht Y. et al. Vitamin D status and attention deficit hyperactivity disor-der: a systematic review and meta-analysis of observational studies. Advances in Nutrition, 2018,
- J. Róg: Dietoterapia i suplementacja w ADHD, 2023