Zachowanie jest formą komunikacji. Każde zachowanie, odpowiednie czy nieodpowiednie, jest informacją o tym, jak dziecko czuje się w danej chwili w otoczeniu, w którym się znajduje. Poprzez zachowanie bezpośrednio wyraża swoje emocje takie jak radość, smutek, zadowolenie, niezadowolenie, gniew, złość czy zmęczenie. Na ogół spokojne dziecko określamy mianem grzecznego, a dziecko hałaśliwe nazywamy sprawiającym problemy, trudnym lub niegrzecznym.
Jak to jest z tym zachowaniem?
Funkcjonując w określonej grupie społecznej nauczyliśmy się przypisywać określone znaczenia temu, co stanowi odpowiednie lub nieodpowiednie zachowania w poszczególnych sytuacjach. Funkcjonujemy w świecie określonych norm, które dla większości z nas są naturalne i ułatwiają nam codzienne życie. Wiemy, że można opowiadać dowcipy i głośno się śmiać w domu lub w gronie przyjaciół, ale takie samo zachowanie w kościele, autobusie czy urzędzie spowoduje, że inni będą patrzeć na nas z dezaprobatą. W świecie ludzi dorosłych mamy mocno ugruntowane przekonania na temat tego, co jest dobrym, a co złym zachowaniem. Nieco inaczej sytuacja wygląda w przypadku naszych kontaktów z małymi dzieci, które poznają świat, a w szczególności dziećmi ze spektrum autyzmu. I w tym miejscu muszę powtórzyć chyba jedną z najważniejszych informacji, że zachowanie jest formą, którą dzieci się z nami komunikują.
Co zrobić, żeby dziecko poprzez swoje zachowanie nie wpadało w kłopoty?
Nie da się nie zauważyć, że niewłaściwe lub negatywne zachowania utrudniają dzieciom codzienne funkcjonowaniu w domu, podczas nauki w szkole czy pobycie w przedszkolu i komplikują sytuacje społeczne np. w zabawach z innymi dziećmi. Nie tylko wzmożona aktywność, hałaśliwość czy nadpobudliwość, ale także nadmierny spokój czy wycofywanie się dziecka z interakcji z innymi powinno zwrócić naszą uwagę. Dziś jednak skupimy się nad zachowaniami związanymi z nadmierną energią dziecka.
Na ogół pierwszą reakcją osób dorosłych w momentach zbytniej nadpobudliwości dziecka jest chęć stłumienia takiego zachowania. Niestety reakcja ta na ogół pomaga na chwilę i nie jest wystarczająca. Zanim dziecko będzie miało okazję na prawdziwe uczenie się w różnych sytuacjach społecznych, poznawczych czy rozwijających emocje, my rodzice lub najbliżsi członkowie rodziny powinniśmy pomóc nauczyć się dziecku zastąpić niepożądane zachowanie innym, spełniającym te sama funkcje. Jeśli ta zasada jest dla ciebie nowa zwróć na nią szczególną uwagę, ponieważ w mojej ocenie jest to najważniejsza reguła dotycząca nauki odpowiedniego zachowania oraz prawdopodobnie najlepsza strategia, jaką możesz wykorzystać, by pomóc swojemu dziecku.
Jak pomóc dziecku?
- Poszukaj przyczyny nieodpowiedniego zachowania i pomóż dziecku je wyeliminować. Zazwyczaj przyczyną trudnego zachowania jest przeciążenie systemu nerwowego dziecka. Może to być przeciążenie sensoryczne np. nadmierny hałas, zimno lub gorąco, zbyt intensywny zapach, drażniąca część garderoby itp. Inną przyczyną może być przeciążenie emocjonalne np. strach, złość, frustracja. Przyczyną trudnego zachowania u dziecka może być brak snu, głód, pragnienie, ból fizyczny, nadwrażliwość na jakiś zewnętrzny lub wewnętrzny bodziec np. nadwrażliwość na jakieś pokarmy. Bardzo często pomoc dziecku w wyeliminowaniu stresującego bodźca rozwiązuje problem.
- Nie zakładaj niczego na pewno. W niektórych sytuacjach życiowych nawet nam ludziom dorosłym zdarza się czegoś nie zrozumieć czy usłyszeć. Weź pod uwagę fakt, że dziecko mogło nie zrozumieć usłyszanego polecenia czy prośby. Jeśli go nie rozumie, nie może go dobrze wykonać. Pamiętaj, że to iż dziecko wiedziało to tydzień temu, nie oznacza, że pamięta to dziś.
- Pomyśl o swoim zachowaniu. Twoje zachowanie ma ogromny wpływ na życie Twojego dziecka. Twoje reakcje w połączeniu z dzieckiem i otoczeniem, w którym się znajdujecie mają olbrzymi wpływ na jego zachowanie. Na pewno wiedza ta, może być pomocna w oswajaniu dziecka z nowymi sytuacjami czy doświadczeniami. Spokój rodziców może pozwolić dziecku spokojnie przeżyć np. wizytę u lekarza, lot samolotem, podróż nowym środkiem transportu, kontakt ze zwierzęciem itp. Nerwowość, pośpiech, stres wywołany innymi czynnikami (np. kłopoty w pracy) może spowodować, że pierwsze doświadczenie dziecka z „czymś” nowym może wywoływać negatywne reakcje na daną sytuację czy rzecz.
- Dziecko to mały radar. Dzieci od pierwszych tygodni życia potrafią wyczuć, nastroje otoczenia. Wiedzą, kiedy ktoś szczerze je wspiera, a kiedy tylko udaje. Nawet jeśli rodzice, znajomi czy specjaliści mają dobre chęci czasem wydają błędne komunikaty, które niestety zamiast zastępować niepożądane zachowanie mogą je dodatkowo wzmacniać. Warto regularnie zastanowić się nad swoim zachowaniem, szczególnie jeżeli Twoje metody nie są skuteczne.
- Ustal z dzieckiem określone zasady i bądź konsekwentna/konsekwentny. Dzieci na ogół lubią rytm i powtarzalność. Ustal z dzieckiem określone zasady i przestrzegajcie ich razem. Jeżeli nie chcesz, żeby dziecko podjadało między posiłkami, rób tak samo. Jeżeli chcesz, by dziecko chodziło spać o określonej porze, ustal taki rozkład dnia, by na godzinę przed snem pomóc dziecku się wyciszyć – zabawa w berka nie jest dobrym rozwiązaniem, za to wspólne czytanie książek już tak.
Twoje dziecko lub twój uczeń naprawdę chce kontaktować się z ludźmi i światem we właściwy sposób. Jego nieodpowiednie zachowanie jest najczęściej reakcją na istotny czynnik wewnętrzny i/lub zewnętrzny. Pojawia się, ponieważ dziecko odczuwa przeciążenie układu sensorycznego, nie potrafi zakomunikować swoich życzeń lub potrzeb albo nie rozumie sytuacji bądź stawianych mu oczekiwań. Uwierz, że gdyby dziecko znało odpowiednie słowa, gdyby umiało kontrolować to, co się z nim dzieje w danej chwili na pewno by to robiło.