Czy wiesz, że mimo najlepszych chęci niektóre zachowania opiekunów, mogą powodować, że dziecko może doświadczać stanów niepokoju, strachu lub przerażenia? Opiekun może nie zdawać sobie sprawy, że niektórymi swoimi gestami może zaburzać poczucie bezpieczeństwa u dziecka. Naturalne jest, że niemowlę szuka poczucia bezpieczeństwa w osobie opiekuna, jeżeli jednak źródłem niepokoju jest sam opiekun, to niemowę pozostaje w sytuacji dla nie go dyskomfortowej. Jednocześnie pragnie kontaktu, aby uzyskać ukojenie, ale obawia się (unika) kontaktu ze sprawcą strachu. W rezultacie zaczynają pojawiać się nieprzewidywalne i trudne do wyjaśnienia formy zachowania mogące mieć wpływ na rozwój dziecka.
Jakie mogą być źródła strachu niemowlęcia?
Można wskazać kilka źródeł strachu niemowlęcia w zachowaniach opiekuna. Najwyraźniejsze są wszelkie formy otwartego wyrażania wrogości wobec dziecka. Trudno mi o tym wspomnieć, ale niestety mogą to być zachowania mające na celu wywołanie bólu fizycznego (np. bicie, szczypanie), ukierunkowana na dziecko ekspresja złości (np. krzyk, obnażanie zębów) lub inne sposoby celowego wywoływania poczucia krzywdy i cierpienia u dziecka (np. przywoływanie, a następnie odrzucanie).
Równie szkodliwe są zachowania podejmowane w celu wystraszenia niemowlęcia. Są to, na przykład, wtargnięcia w przestrzeń osobista dziecka, takie jak: nagłe ukazywanie się dziecku tuż przed jego twarzą albo ciche zbliżanie się od tylu i gwałtowne przyłożenie dłoni do ciała dziecka.
Niezwykle niebezpieczne jest np. podrzucanie w górę, mimo że dziecko okazuje strach. Należy dodać, że tego rodzaju zachowania najczęściej podejmowane są z chęci zabawy, a nie powodowania krzywdy, nie zmniejsza to jednak ich szkodliwości.
Zbyt gwałtowne kołysanie (potrząsanie) w celu ukojenia płaczu może np. wywoływać nieodwracalne mikro urazy w mózgu dziecka.
Jak wynika z badań opublikowanych w 1990 r., przez Uniwersytet w Chicago (Main H., Hesse E.) wskazują, na jeszcze inne źródło niepokoju niemowlęcia. Autorzy ci sugerują, iż mogą nim by reakcje opiekuna wyrażające jego strach i przerażenie podczas interakcji. Matka może w sposób otwarty okazywać strach w kontakcie z dzieckiem, wyrażając swoją bezradność lub obawy przed skrzywdzeniem go np. gwałtownie odsuwając się od dziecka w momencie, gdy zaczyna ono głośniej płakać. W reakcjach matek dzieci przejawiających symptomy dezorganizacji przywiązania obserwowane są również epizody, podczas których są one, jak gdyby nieobecne, zastygają w bezruchu i tępo wpatrują się w dal. Tego rodzaju reakcje również mogą wybudzać poczucie niepokoju u dziecka, pozostawiając je w stanie dezorientacji, co przy powtarzaniu się tego rodzaju doświadczeń może doprowadzi do dezorganizacji strategii zachowania wobec opiekuna i spowodować, że dziecko będzie kształtować w sobie unikowy lub ambiwalentny styl przywiązania, zamiast bezpiecznego.
Nawet kochający, zaangażowany opiekun może nie zdawać sobie sprawy, że niektórymi swoimi gestami może zaburzać poczucie bezpieczeństwa u dziecka, a tym samym wykształcać w nim nieprawidłowe wzorce przywiązania. Niestety wiele wyników badań potwierdza, że przyjęte w niemowlęctwie wzorce przywiązania stanowią istotny czynnik ryzyka pojawienia się w kolejnych okresach życia różnych form zaburzeń psychicznych.
Bibliografia:
Red. Anna Izabela Brzezińska: Psychologiczne portrety człowieka. GWP, Gdańsk 2021 r.