Ciąża to niezwykły czas w życiu całej rodziny. Warto wiedzieć jak dzień po dniu rozwija się nowe życie. Ciąża rozpoczyna się od czasu zapłodnienia komórki jajowej przez plemnik. Pierwsze 8 tygodni to okres embrionalny.Rozwój ten jest bardzo intensywny. Można powiedzieć, że każdego dnia dokonują się duże zmiany w tworzeniu nowego organizmu. Jest to niezwykle ważny i bardzo intensywny proces w rozwoju dziecka, który poznajemy dzięki coraz bardziej wyspecjalizowanym technikom medycznym.
Pierwszy tydzień ciąży – początek pierwszego trymestru
W zapłodnionej komórce jajowej zaczyna się podział i różnicowanie komórek. Około 30 godzin od zapłodnienia następuje proces zwany bruzdkowaniem – podział zygoty na dwie potomne, o tej samej wielkości i tym samym materiale dziedzicznym. Następny podział tych dwóch potomnych trwa tylko 12 godzin a następne trwają jeszcze szybciej. Ilość komórek wzrasta jak funkcja wykładnicza – 2, 4, 8, 16, 32, 64…. itd. Zarodek w tym stadium zwany jest morulą i przypomina wyglądem jeżynę. Jego średnica ma 0,15 mm. Przesuwa się on wzdłuż jajowodu do jamy macicy. Czwartego dnia istnieją już 64 komórki, które otoczone są przejrzystą błoną. W tym czasie zarodek dochodzi do jamy macicy. Kolejne podziały prowadzą do powstania blastocysty, która wysyła do organizmu matki sygnał w postaci białka (gonadotropina kosmówkowa -hCG3). Organizm matki odbiera sygnał i w odpowiedzi przy użyciu progesteronu przygotowuje endometrium do zagnieżdżenia się embrionu. Mimo tego, że zarodek jest „ciałem obcym” dla organizmu matki, zostaje ustalony pomiędzy nimi „pakt o nieagresji” i rozpoczyna się stała współpraca. Rozpoczyna się kontakt pomiędzy organizmem dziecka i matki, który będzie trwał, aż do urodzenia i może być kontynuowany przez karmienie piersią (Colombo 2002).*
Drugi tydzień ciąży
W drugim tygodniu, w trakcie zagnieżdżania się w ścianie macicy, zarodek ma kształt dysku. Embrion ludzki na tym etapie nazwany jest gastrulą. Na tym etapie kończy się możliwość powstania tzw. jednojajowego bliźniactwa.
Trzeci tydzień ciąży
Na początku trzeciego tygodnia ciąży embrion ludzki ma już 2,5 mm długości i kształt podobny do gruszki. Rozpoczyna się organogeneza. Powstają zaczątki układu nerwowego. Około dwudziestego dnia ciąży widoczny jest już zaczątek mózgu i oczu. Od dwudziestego pierwszego dnia ciąży pracuje cewa sercowa, a jej skurcze można nazwać pierwszymi ruchami. W maleńkim organizmie rozpoczyna się współpraca mięśniowo-nerwowa.
Czwarty tydzień ciąży
W dwudziestym piątym dniu ciąży serce zaczyna rytmicznie pulsować. Tworzy się zamknięty system naczyń krwionośnych. Pojawiają się zawiązki nerek, wątroby, trzustki, pęcherzyka żółciowego, żołądka, płuc, tarczycy, jelit, rączek i nóżek, oczu, uszu i nosa oraz jamy ustnej. Na koniec pierwszego miesiąca zarodek ludzki jest zwinięty w łuk i osiąga długość około 5-6 mm i waży poniżej 1 g. Składa się już z kilku milionów komórek.
Piąty tydzień ciąży
W piątym tygodniu ciąży pojawiają się zawiązki dłoni i stóp. Około trzydziestego pierwszego dnia wyodrębniają się ręce i barki. Trzydziestego trzeciego dnia pojawiają się zarysy palców i zagłębienia uszne. W tęczówce oka pojawia się pigment. Głowa robi się większa, a twarz nabiera ludzkiego wyglądu. Zarysowuje się nos i szczęka. Jest to też szczytowy okres rozwoju układu nerwowego. Wielkość zarodka wynosi około 1 cm.
Szósty tydzień ciąży
W szóstym tygodniu, głowa jest mocno pochylona do przodu i jest największą częścią ciała. Serduszko jest już uformowane. W miejscach, w których mają wytworzyć się kości gromadzi się tkanka chrzęstna. Tworzą się mięśnie przepony, brzucha, kończyn i grzbietu. Zaczyna być wyraźny czubek nosa. Obecność lub brak męskich hormonów płciowych ustala tożsamość płciową. W czterdziestym pierwszym dniu ciąży pojawiają się pierwsze odruchy nerwowe i ruchy spontaniczne, co świadczy o współpracy układu nerwowego i mięśniowego. Zarodek osiąga około 1,5 cm długości i waży 2-3 gramy.
Siódmy tydzień ciąży
W siódmym tygodniu ciąży głowa powiększa się, wydłuża się szyja i uwydatnia szczęka. Żebra i kręgi kostnieją. Rozwija się górna warga, zawiązek języka i zarasta podniebienie. Otwierają się przewody nosowe. Małżowina uszna przybiera kształt odziedziczony po rodzicach. Oczy z boków przesuwają się do przodu i zamykają się powieki. Można odróżnić już wewnętrzne narządy płciowe. Serduszko bije z częstotliwością 40-80 uderzeń na minutę. Półkule mózgowe wypełniają górną część czaszki. W czterdziestym trzecim dniu ciąży odnotowuje się pierwsze oznaki fal mózgowych. Dziecko mierzy około 2 cm.
Ósmy tydzień ciąży
W ósmym tygodniu głowa dziecka stanowi połowę długości ciała. Tułów jest zaokrąglony, a rączki rozłożone na boki. Łokcie kierują się w dół, a kolana ku górze. Gałki oczne mają mocny pigment. Nosek ma dwie dziurki. Na dłoniach pojawiają się unikalne linie papilarne. Rozwijają się gruczoły dokrewne – tarczyca, grasica, nadnercza. Pojawiają się kubki smakowe. U dziewczynek rozpoczyna się formowanie łechtaczki, a u chłopców moszny.
Kończąc okres embrionalny dziecko ma około 5 cm długości i około 2 gramy wagi. Wyglądem przypomina miniaturowego człowieka. Narządy wewnętrzne są ukształtowane i pełnią swoje funkcje. Mózg wysyła sygnały nerwowe koordynując prace organów. Serduszko bije rytmicznie. Żołądek wydziela soki trawienne, wątroba i śledziona wytwarzają komórki krwiotwórcze, nerki wychwytują kwas moczowy z krwi. Jelita wykonują ruchy robaczkowe. Co minutę przybywa kilka tysięcy neuronów. Rozpoczyna się płodowy okres życia dziecka.
Trzeci miesiąc to okres udoskonalania organogenezy, czyli tworzenia się i rozwoju narządów. Od początku dziewiątego tygodnia aż do czasu urodzenia trwa płodowy okres życia. Dziecko jest coraz bardziej aktywne i każdego dnia przygotowuje się do sprostania warunkom życia po urodzeniu.
Dziewiąty tydzień
W dziewiątym tygodniu następuje zmiana wyglądu dziecka. Częściowo wyprostowują się plecy, pojawia się meszek płodowy i zawiązki paznokci. Tworzy się tęczówka i powieki, która na razie będą zamknięte. Kształtują się zawiązki zębów mlecznych. Zmienia się wygląd zewnętrznych narządów płciowych. Nóżki i rączki zaczynają się poruszać, a dłonie zwijać w piąstkę. Doskonali się zmysł dotyku. Tworzy się zmysł węchu. Bliźniaki dwujajowe zaczynają się różnić między sobą. Dziecko osiąga około 4 gramy wagi i 4 cm długościod czubka głowy do pośladków.
Dziesiąty tydzień
W dziesiątym tygodniu ciąży twarz płodu przybiera proporcje dziecięce. Zakończona zostaje budowa płuc, trzuski, narządu słuchu. Następuje zarastanie podniebienia. Szpik zaczyna tworzyć krew, a jelita podejmują ruchy perystaltyczne. O kilka tysięcy, co sekundę wzrasta liczba neuronów. Jest to czas szybkiego wzrostu długości i wagi dziecka do około 7 gram.
Jedenasty tydzień
W jedenastym tygodniu ciąży kształtują się struny głosowe i doskonali wiele narządów m.in. tarczyca i jelita. Inne natomiast zaczynają pracować np. trzustka zaczyna wydzielać insulinę. W uchu tworzą się komórki ważne dla procesu słyszenia. Dziecko ma już 6cm długości i waży około 9 gram.
Dwunasty tydzień
W dwunastym tygodniu ciąży zakończony zostaje rozwój strun głosowych, powstaje otwór odbytowy. Nerki produkują mocz wydzielany do płynu owodniowego. Kora nadnerczy i przysadka mózgowa wytwarzają hormony. Serce przepompowuje krew – około 24 litrów dziennie. Mózg jest aktywny i zaczyna wykazywać niepowtarzalne cechy osobnicze. Dziecko osiąga około 7,5 cm wzrostu i 14 gram wagi.
Czwarty miesiąc – początek drugiego trymestru ciąży
Czwarty miesiąc ciąży to czas, w którym dziecko szybko rośnie. Zaczyna zmieniać się sylwetka przyszłej mamy. Narządy dziecka wykonują już wiele czynności. Powierzchnia mózgu powiększa się, staje się coraz bardziej pofałdowana. Mózg rozwija się dynamicznie przez mnożenie neuronów i nowych połączeń synaptycznych. Tworzy się tak zwana mapa ruchowa i czuciowa ciała. Od czwartego miesiąca zwiększa się ilość płynu owodniowego, w którym dziecko jest zanurzone. Około 1/3 płynu jest wymieniana co godzinę. Płyn owodniowy pełni bardzo ważne funkcje, ponieważ utrzymuje stała temperaturę w środowisku dziecka, łagodzi wstrząsy i ewentualne skutki urazów, pozbawia dziecko uczucia ciężaru ciała dzięki czemu może ono ćwiczyć swoje ruchy i być cały czas aktywne. Ponadto płyn owodniowy dostarcza dziecku wody oraz licznych składników odżywczych wspomagając łożysko. Połykanie płynu owodniowego zapewnia ćwiczenie mięśni potrzebnych po urodzeniu do jedzenia, oddychania, wydawania głosu i mówienia. Długość dziecka od głowy do pięt osiąga około 25 cm, a waga do 20 dkg.
Piąty miesiąc
W piątym miesiącu matka zaczyna odczuwać ruchy dziecka, które było już motorycznie (ruchowo) aktywne od trzech miesięcy. Dziecko zaczyna mieć włosy, brwi, rzęsy i paznokcie. Przez stetoskop można usłyszeć bicie serduszka. Intensywnie rozwija się mózg dziecka. Tworzą się miliony połączeń dziennie w korze wzrokowej, a także połączenia neuronalne w układzie słuchu. Od 18 tygodnia rozpoczyna się mielinizacja mózgowia, dzięki której sygnały dochodzące do mózgu i wychodzące z mózgu będą przebiegały szybciej i bez utraty ważnych informacji. Proces ten zakończy się około 10-12 roku życia. W piątym miesiącu dziecko osiąga około połowę wzrostu, które będzie miało przy urodzeniu i wagę około 40 dkg.
Szósty miesiąc ciąży
W szóstym miesiącu proporcje dziecka zbliżają się do tych, jakie będzie miało ono przy urodzeniu. W tym czasie wytwarzają się wiązadła stawowe, rosną włosy i paznokcie. Otwierają się oczy. Dojrzewają narządy wewnętrzne. Organizm dziecka zaczyna gromadzić substancje niezbędne dla dziecka zaraz po urodzeniu, takie jak białka, ciała odpornościowe, wapń, żelazo. Układ nerwowy dojrzewa. Tworzą się komórki glejowe. Gęstniej sieć wiązań nerwowych w mózgu** Na tym etapie część wytworzonych neuronów ginie, jeśli nie znajdą dla siebie roli w sieci tworzących się połączeń. Jeżeli coś zaburzy ten proces np. szkodliwe czynniki, to w późniejszym okresie mogą powstać problemy poznawcze lub psychiczne. *** O tym, że układ nerwowy dojrzewa świadczą niektóre odruchy bezwarunkowe np. odruch Moro, który początkowo widoczny jest jako wyprostowanie palców. Odruch ten, jeżeli dziecko będzie prawidłowo się rozwijać w sprzyjających warunkach zaniknie do 6 miesiąca życia po urodzeniu. Pod koniec szóstego miesiąca życia fale mózgowe przypominają już fale, które występują u noworodka. Dziecko osiąga w tym czasie około 35 cm wzrostu i waży 70-90 gram.
Siódmy miesiąc ciąży – rozpoczyna się trzeci, ostatni trymestr ciąży
W siódmym miesiącu życia płodowego intensywnie dojrzewają płuca dziecka. U chłopców jądra z jamy brzusznej zsuwają się do moszny. Tworzy się podściółka tłuszczowa. Dziecko pije około 1 l płynu owodniowego dziennie. Dziecko ssie czasem kciuk. Na tym etapie rozwoju dziecko ma już większość odruchów wrodzonych. Jeżeli nastąpiłby przedwczesny poród dziecko miałoby już wykształcone odruchy ssania, poszukiwania pokarmu, chwytania, kroczenia oraz odruch Moro. Ten zestaw odruchów jest ważny do oceny neurologicznej dojrzałości neurologicznej noworodka. Dziecko zaczyna się ustawiać w pozycji głową w dół. Osiąga około 40 cm wzrostu i średnio waży około 170 dag. Tu zaczynają być widoczne różnice u dzieci pod względem wzrostu i wagi.
Ósmy miesiąc ciąży
W ósmym miesiącu życia płodowego skóra dziecka różowieje i wygładza się dzięki podściółce tłuszczowej. Ciało przybiera kształt bardziej zaokrąglony. Dojrzewają wszystkie narządy wewnętrzne. Serduszko potrafi przetoczyć około 300 litrów krwi na dobę. Dzidziuś waży już około 180 -220 dag i ma około 45 cm długości. Możemy też spotkać się z pomiarem ciemieniowo-pośladkowym, czyli od czubka głowy do końca pośladków. W przypadku tego pomiaru dziecko ma długość około 33 cm.
Dziewiąty miesiąc ciąży
W dziewiątym miesiącu życia wewnątrzmacicznego dziecko zaczyna przygotowywać się do porodu. Organizm osiąga zdolność do przeżycia poza organizmem matki. W ostatnim okresie przed urodzeniem zmniejsza się ruchliwość dziecka. Dojrzałe łożysko ma średnicę około 20 cm i grubość około 2-3 cm. Waży około 1 kg. Po urodzeniu wszystkie funkcje łożyska przejmie organizm dziecka. Dziecko powinno być ułożone główką do dołu.
Od chwili poczęcia, poprzez okres ciąży i narodzin zaczyna się najciekawsza, najpiękniejsza i najbardziej wymagająca przygoda w życiu rodziców. Oby obfitowała w szczęście, zdrowie i radosne chwile.
Bibliografia:
* Colombo R. (2002). Embrion to już człowiek. kiedy zaczęło się moje życie. Warszawa, IMiDz.
** Eliot L. (2003). Co tam się dzieje. Poznań, Media Rodzina.
*** Vaughan Ch. (1997). Jak zaczyna się życie czyli 9 miesięcy w łonie matki. Warszawa, Bis
red. Trempała J. i in. (2020). Psychologia rozwoju człowieka. Warszawa, PWN.